طرحواره شکست چیست و چگونه ایجاد میشود؟
این مقاله توسط واحد تولید محتوای مرکز مشاوره طرحواره، بزرگترین مرجع فارسی زبان در زمینه طرحواره درمانی، به رشته تحریر درآمده است. در این مطلب قصد داریم شما را با یکی از شایعترین و در عین حال مخربترین طرحوارههای ذهنی آشنا کنیم: طرحواره شکست.
احساس شکست، ناکامی و اینکه به اندازه کافی خوب نیستیم، تجربهای است که کم و بیش همه ما با آن آشنا هستیم. اما برای برخی افراد، این احساسات گذرا نیستند، بلکه به الگویی درونی تبدیل شده و بر تمام ابعاد زندگیشان سایه میاندازند. اینجاست که با مفهوم طرحواره شکست روبرو میشویم.
آیا شما هم از آن دسته افرادی هستید که وقت زیادی را تلف میکنید بدون آنکه کار مفیدی انجام دهید؟ آیا کارهایتان را به تعویق میاندازید؟ موقعیت شغلیتان چطور است آیا از تواناییهایتان خیلی پایینتر است؟ آیا همیشه از اشتباه کردن و زمین خوردن میترسید؟
این موارد نشانههای طرحواره شکست است. همانطور که میدانید طرحوارهها ساختار ذهنی هستند که بر افکار، احساسات و رفتارهای شما تاثیر میگذارند. افرادی که دچار طرحواره شکست هستند، احساس بیکفایتی یا ناکافی بودن دارند و در مواقعی خود را بازنده، احمق و نادان مینامند. آنها دائماً کارهای خود را به تعویق میاندازند چون تصور میکنند شکست خواهند خورد، گاهی نیز افراط میکنند و خیلی از خود توقع دارند.
طرحواره شکست نیز همانند دیگر طرحوارهها، سبب شکلگیری بسیاری از رفتارهای اعتیاد آور میشود چرا که افراد برای سرکوب یا بیحس کردن احساسات دردناک ناشی از طرحواره به موارد خاصی روی میآورند. افراد دارای طرحواره شکست یک منتقد درونی قوی دارند؛ صدایی در سر که بیامان آنها را مورد ضرب و شتم قرارداده و احساس بیزاری از خود را به آنها القا میکند. اما ریشه شکلگیری تله شکست از کجاست؟ اشخاص دارای طرحواره شکست چه ویژگیهایی دارند و در هنگام فعال شدن تله، چه رفتاری بروز میدهند؟ در این مقاله از مرکز مشاوره طرحواره با ما همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.
ریشههای تحولی طرحواره شکست از کجاست؟
طرحوارهها به دلایل مختلفی ایجاد میشوند و ریشههای تحولی مخصوص به خود را دارند . در اینجا مواردی از دلایل شکلگیری طرحواره شکست را آوردهایم :
- میتوان گفت اصلیترین دلیل شکلگیری طرحواره شکست پدر و مادرهایی هستند که دائماً از فرزند خود ایراد میگیرند و از عملکرد او در زمینههای گوناگون تحصیلی، ورزشی و غیره ناراضیاند. این والدین کودک خود را مورد سرزنش قرار داده و گاهی به او توهین میکنند؛ آنها القابی مانند کندذهن و کودن به کودک نسبت میدهند.
- در خانوادههایی که کودک به طور مداوم با خواهر و برادرانش مقایسه میشود این احساس در کودک به وجود میآید که او نمیتواند مانند خواهر و برادرانش موفق شود. چنین کودکانی در بزرگسالی دچار طرحواره شکست میشوند.
- طرحواره شکست گاهی در نتیجه موفقیت بسیار زیاد والدین شکل میگیرد. فرزند این خانواده ممکن است احساس کند در مقایسه با والدین خود و طبق معیارهای آنان، نمیتواند فرد موفقی شود و دست از تلاش برمیدارد.
- بعضی از والدین حد و مرز مشخصی را برای پیشرفت فرزند خود در نظر نمیگیرند و بدین ترتیب زمینه شگلگیری طرحواره شکست را برای فرزند خود ایجاد میکنند. مشخص نکردن حد و مرز برای پیشرفت ممکن است باعث شود کودک با دیدن کوچکترین ناکامی، دست از کار بردارد.
- کودکانی که با همسالهای خود، احساس بیگانگی میکنند احتمالا دچار طرحواره شکست میشوند. کودکانی که خود را نسبت به همسن و سالهای خود، در سطح پایینتر و ضعیفتر میبینند( معمولا از نظر اقتصادی) بیشتر از دیگران، درگیر تله شکست میشوند.
ویژگیهای طرحواره شکست
طرحواره شکست با طرحواره نقص و شرم، استحقاق، محرومیت هیجانی و طرحواره معیارهای سختگیرانه ارتباط تنگاتنگی دارد؛ گاهی این طرحوارهها باهم رخ میدهند و یا یکی، منجر به شکلگیری دیگری میشوند. همچنین طرحواره شکست، شباهتهایی به تله وابستگی از نوع رفتاری دارد؛ هرچند که کاملاً مستقل از هم هستند.
در اینجا، برخی از ویژگیهای افرادی که دچار تله شکست هستند، را آوردهایم؛ لازم است بدانید هرکس که یکی از این ویژگیها را داشت لزوماً درگیر تله شکست نیست و از طرفی لازم نیست همه این نشانهها در شما وجود داشته باشد تا دچار طرحواره شکست باشید. برای تشخیص قطعی، می توانید از طریق راه های ارتباطی با مرکز مشاوره طرحواره در ارتباط باشید.
- اشخاص دارای تله شکست، کلی کار نصفه ونیمه دارند؛ از زبان گرفته تا ورزش، موسیقی، تحصیلات و غیره. گاهی شروع به ثبتنام در کلاسهای مختلف میکنند و پس از چند جلسه آن را رها میکنند؛ چون فکر میکنند فایدهای ندارد. گاهی نیز تا یک قدمی موفقیت رفته و آن را رها میکنند.
- عدهای از این افراد در مورد موفقیتهایشان بزرگنمایی میکنند. مثلا فقط یکبار در دوران تحصیل معدلشان بالای ۱۹ بوده؛ ولی میگویند” من همیشه شاگرد اول بودم با اینکه درس خون نبودم.”
- گاهی اوقات، در کار بیانگیزه هستند، کارها را با بیحوصلگی پیش میبرند یا از سر باز میکنند. علاقهای به پیشرفت در کار نشان نمیدهند. در بعضی مواقع شغلی پایینتر از تحصیلات و تخصصشان انتخاب میکنند چون خود را لایق و شایسته نمیدانند.
- به خود برچسب به دردنخور و بیعرضه بودن میزنند، حتی افرادی که از خودشان کمسنتر و کمتجربهتر هستند را بیشتر از خود مستحق پیروزی میدانند.
- ممکن است بعضی از افراد دارای طرحواره شکست برای اینکه درد و ناراحتی خود را تسکین دهند و از درد طرحواره رها شوند به جای پرداختن به تحصیل، شغل و درآمد، به جراحیهای پلاستیک روی آورند یا درگیر برند و مسائل ظاهری شوند.
تاثیر تله شکست در زندگی شخصی و روابط عاطفی افراد
به طور معمول افرادی که تله شکست دارند وارد روابط عاطفی نمیشوند و ترجیح میدهند تنها زندگی کنند. با اینحال، اگر وارد رابطهای شوند افرادی را به عنوان شریک زندگی خود انتخاب میکنند که بسیار موفق و شناخته شدهاند. بدین طریق، آنها از موفقیت شریک خود، اعتبار میگیرند و احساس موفقیت میکنند.
برخی دیگر از افراد درگیر تله شکست، ترجیح میدهند با شریکی بسیار پایینتر از خود وارد رابطه عاطفی شوند تا در برابر او، احساس برتری کنند. در بسیاری از موارد، روابط اینگونه افراد، به جدایی ختم میشود.
سبکهای مقابلهای تله شکست
افراد دارای طرحواره شکست برای رویارویی با تله شکست، از سه سبک مقابلهای تسلیم، اجتناب و جبران افراطی استفاده میکنند.
مقابله تسلیم
فردی که از سبک مقابله تسلیم برای رویایی با تله شکست خود استفاده میکند؛ باور دارد که ناتوان و ضعیف است و تنها از عهده کارهای خیلی ساده برمیآید. او به خود باور ندارد و اعتماد به نفس بسیار پایینی دارد.
فرد در این سبک مقابله، اعتقادی به موفقیت خود ندارد و حتی وقتی موفق میشود؛ خود را مسخره میکند یا کارش را بیارزش جلوه میدهد. مثلا وقتی به این فرد میگویید “آفرین خیلی خوب کارت رو انجام دادی” میگوید ” این که کاری ندارد همه بلدن!” این فرد این حرف را از روی تعارف نمیزند بلکه واقعا اعتقاد دارد کارش ساده و بیارزش است.
مقابله اجتناب
فرد دارای تله شکست، دراین سبک مقابله، از موقعیتهایی که برای او چالشزا هستند، دوری میکند؛ موقعیتهایی که در آن، برای او مسئولیت ایجاد میکنند. او تا جای ممکن، تعهد جدیدی را نمیپذیرد. موفق شدن یا نشدن برای اینگونه افراد، ارزش نیست، آنها به هیچکاری علاقه ندارند. اگر شغلی داشته باشند اهمالکاری میکنند و افرادی را که برای موفق شدن، تلاش میکنند درک نمیکنند. یکی از دلایل مهم اهمالکاری، سبک اجتناب طرحواره شکست است؛ یعنی فرد کاملاً از اقدامها اجتناب میکند و دچار اهمالکاری میشود.
مقابله جبران افراطی
سبک مقابله جبران افراطی، متداولترین سبک مقابله در تله شکست محسوب میشود. در این سبک، فرد برای اینکه ثابت کند موفق است، بیش از حد تلاش میکند. فرد دارای تله شکست، چون دیگران را موفقتر از خود میبیند دست به تلاش و رقابت بیپایان میزند و دائماً خود را به سختی میاندازد. او حتی اگر به موفقیت برسد احساس موفقیت نمیکند. فرد در سبک جبران افراطی، هرگز نمیتواند شخصیت یک فرد موفق را به دست آورد، چون اعتمادبهنفس و اطمینان یک شخص موفق را ندارد و خود را ارزشمند نمیداند.
راههای درمان طرحواره شکست
طرحواره شکست سبب اختلال در زندگی افراد میشود. از نوع روابط گرفته تا کارها و فعالیتهای روتین، همگی تحت شعاع این تله قرار میگیرند. با درمان طرحواره شکست، افراد استعدادهای ذاتی خود را دوباره پیدا میکنند و زندگی موفقتر و شادتری را تجربه میکنند. در اینجا دو نوع درمان برای رهایی از این تله برای شما آوردهایم.
مراجعه به طرحواره درمانگر
قطعا اولین راه طرحواره درمانی است که باید حتماً به یک طرحواره درمانگر مراجعه شود. چرا که تشخیص این طرحواره، کار آسانی نیست. برنامهای که درمانگر برای طرحواره شکست اجرا میکند به صورت چند گام است:
- ایجاد نظم در زندگی
- کمک به خلاقیت مراجعه کننده؛ خلاقیتی که در دوران کودکی مراجع نابود شده است.
- کمک به ابرازگری مراجع؛ تا فرد بتواند خود را ابراز کند.
- درمانگر به مراجع کمک میکند شغلی انتخاب کند که نیاز مردم به آن شغل بالاست، نه شغلی که باعث شکستش شود.
- تلاش میکند در مراجع استقلال ایجاد کند، تا فرد بتواند به طور مستقل تشخیص دهد چه کاری انجام دهد.
اگر احساس میکنید دارای تله شکست هستید و نیاز به مشاوره دارید می توانید همین الان با شماره مرکز طرحواره درمانی ما تماس بگیرید و زمان مشاوره خود را با دکتر فلور خیاطان تنظیم کنید.
شماره تماس مرکز مشاوره طرحواره: 9531-541-0992
روشهایی ساده برای درمان تله شکست
دومین راه درمان چند روش ساده است:
- از افرادی که شما را تحقیر یا دلسرد میکنند فاصله بگیرید و حدالامکان با آنها وارد بحث و گفتوگو نشوید.
- بدون اینکه خود را با کسی مقایسه کنید، لیستی از علاقهمندیهایتان با را جزئیات بنویسید. اینکار به شما کمک میکند برخلاف گذشته که دائماً در رقابت بودید؛ بدون فکر کردن به دیگران، کاری که از آن لذت میبرید را پیدا کنید.
- افراد دچار طرحواره شکست، بسیار مهم است که ارزشهای خود را شناسایی کنند و بر اساس ارزشهای خود، یک سری اهداف کوچک و ساده مشخص کنند. در این هدفگذاری، تعداد و روز پایان را باید مشخص کنند و هدف خود را به قدمهای کوچیکتر تقسیم کنند.
هدف از درمان طرحواره شکست
اگر طرحواره شکست، با دت برای مدت طولانی ادامه پیدا کند ممکن است منجر به افسردگی شود. برخی افراد درگیر این تله، به اعتیاد روی میآورند. عدهای سبک زندگی خوشگذرانی را در پیش میگیرند و نسبت به مسائل مهم زندگی، بیتفاوت میشوند. فرد در نهایت احساس عقب ماندن و از دست دادن را تجربه میکند. بنابراین درمان این طرحواره، بسیار حائز اهمیت است. اهداف درمانی تله شکست شامل موارد زیر است:
- باور به تواناییها و مهارتها
- مقایسه معقولانه با افراد همسن و همسطح
- افزایش دستاوردها و موفقیتها با برنامهریزی منطقی و معقولانه
- پذیرش محدودیتها، همراه با احساس ارزشمندی
- ارتقای شغلی
طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست یک الگوی ذهنی منفی و پایدار است که فرد را به این باور عمیق میرساند که در هر زمینهای، از تحصیل و کار گرفته تا روابط عاطفی، همواره شکست خواهد خورد. این افراد خود را فاقد صلاحیت، بیکفایت و در نهایت، بازندهای تمام عیار میدانند.
نشانههای طرحواره شکست
افرادی که در دام طرحواره شکست گرفتار شدهاند، اغلب ویژگیهای زیر را از خود بروز میدهند:
- اجتناب از چالش: به دلیل ترس شدید از شکست، از هر گونه موقعیتی که به نوعی با ریسک و مخاطره همراه باشد، دوری میکنند.
- کمالگرایی افراطی: برای اینکه هرگز با شکست روبرو نشوند، معیارهای غیرمنطقی و دستنیافتنی برای خود تعیین میکنند.
- پیشگویی منفی: در هر شرایطی، منتظر اتفاقات بد و شکست هستند.
- بیانگیزگی و بیتحرکي: به دلیل باور به شکست حتمی، تمایلی به تلاش کردن و پیشرفت ندارند.
- ناتوانی در تحمل انتقاد: کوچکترین انتقادی را به منزله تایید شکست تلقی میکنند.
- مقایسه مداوم با دیگران: همواره خود را با دیگران مقایسه کرده و در این مقایسه، خود را فردی بازنده میبینند.
- سرزنش خود: در صورت بروز هر گونه مشکلی، اولین کسی که مورد سرزنش قرار میگیرد، خودشان هستند.
- انصراف زودهنگام: با کوچکترین مانعی، از رسیدن به اهدافشان دست میکشند.
- دشواری در ابراز احساسات: به دلیل ترس از طرد شدن، از بیان احساسات و نیازهایشان خودداری میکنند.
جدول: نشانههای رفتاری، شناختی و هیجانی طرحواره شکست
حوزه | نشانهها |
---|---|
رفتاری | اجتناب از موقعیتهای چالشبرانگیز، به تعویق انداختن کارها، انصراف زودهنگام، کمالگرایی افراطی |
شناختی | باور به بیکفایتی، پیشگویی منفی، مقایسه مداوم با دیگران، تفکر سیاه و سفید |
هیجانی | احساس حقارت، غم، خشم، شرم، ناامیدی |
ریشههای شکلگیری طرحواره شکست
طرحواره شکست ممکن است در اثر تجربیات منفی دوران کودکی، مانند:
- انتقاد و سرزنش مداوم: والدینی که دائما عملکرد فرزند خود را مورد انتقاد قرار میدهند و هر گونه اشتباهی را به باد سرزنش میگیرند.
- مقایسه تحقیرآمیز: مقایسه مداوم کودک با خواهر و برادر یا همسالان به شکلی که احساس بیکفایتی و شکست را در او القا کند.
- حمایت بیش از حد: والدینی که به جای اجازه دادن به کودک برای تجربه شکست و یادگیری از آن، همواره او را از هر گونه مخاطرهای دور نگه میدارند.
- ناکامیهای مکرر: تجربه مکرر شکست در دوران کودکی، بدون دریافت حمایت و آموزش برای کنار آمدن با آن.
شکل گرفته باشد.
تست طرحواره شکست
اگر احساس میکنید که درگیر طرحواره شکست هستید، میتوانید با مراجعه به یک روانشناس و انجام تستهای طرحواره، این موضوع را به طور دقیق تشخیص دهید.
برای شناخت بهتر خود و بررسی اینکه آیا در دامهای ذهنی خاصی گرفتار هستید یا خیر، تست طرحوارهی ترس از شکست میتواند ابزاری مفید باشد. این تست شامل ۵ سوال است که هر کدام دارای 6 گزینه برای پاسخگویی هستند. با دقت به سوالات پاسخ دهید و گزینهای را انتخاب کنید که بیشترین تطابق را با وضعیت فعلی شما دارد. پس از اتمام تست، نتایج به شما نشان داده میشود و میتوانید با تحلیل آنها، درک بهتری از وضعیت روانی خود به دست آورید.
تقریبا هیچ کاری را نمیتوانم به خوبی دیگران انجام دهم
وقتی به موفقیتهایم نظر میاندازم از درون احساس بیکفایتی میکنم
بسیاری از افراد در زمینههای شغلی و کاری از من تواناترند
نمیتوانم مانند اغلب مردم در کارهایم با استعداد باشم
در کار یا تحصیل مثل بقیه باهوش نیستم
عواقب طرحواره شکست
باور عمیق به شکست حتمی، فرد را در دامی از ناامیدی و بیتحرکی قرار میدهد. این افراد به دلیل ترس از شکست، از تجربههای جدید و چالشهای مفید دوری میکنند و در نتیجه، فرصتهای رشد و پیشرفت را از دست میدهند. طرحواره شکست میتواند منجر به مشکلات جدی در زمینههای مختلف زندگی از جمله:
- تحصيل: فرد به دلیل ترس از شکست، از تحصیل و موفقیتهای علمی باز میماند.
- کار: عدم تمایل به پذیرش مسئولیت و اجتناب از موقعیتهای چالشبرانگیز، مانع پیشرفت شغلی میشود.
- روابط عاطفی: ترس از طرد شدن و ایجاد روابط موفق عاطفی را با مشکل مواجه میکند.
- سلامت روان: افسردگی، اضطراب، احساس حقارت و عزت نفس پایین از عوارض شایع این طرحواره هستند.
کتاب طرحواره شکست
برای درک بیشتر طرحواره شکست و روشهای غلبه بر آن، مطالعه کتب مربوط به طرحواره درمانی، بهویژه کتابهایی که به طور اختصاصی به موضوع طرحواره شکست میپردازند، توصیه میشود.
راه های درمان طرحواره شکست
خبر خوب این است که طرحواره شکست قابل درمان است. طرحواره درمانی یکی از موثرترین روشهای روان درمانی برای درمان این طرحواره به شمار میرود. در طرحواره درمانی، به فرد کمک میشود تا:
- باورهای منفی و غیرمنطقی خود را شناسایی و به چالش بکشد.
- تجربیات گذشته ای که منجر به شکلگیری این طرحواره شدهاند را بررسی کند.
- الگوهای رفتاری ناکارآمد خود را تغییر دهد.
- مهارتهای مقابله با احساسات منفی را بیاموزد.
- باورهای مثبت و واقعبینانهای در مورد خود پرورش دهد.
تله شکست در مقابل طرحواره شکست
ممکن است اصطلاح تله شکست را نیز شنیده باشید. تله شکست معادل فارسی طرحواره شکست است و هر دو به یک مفهوم اشاره دارند.
طرحواره وابستگی در ارتباط با طرحواره شکست
افرادی که درگیر طرحواره شکست هستند، گاهی اوقات به طرحواره وابستگی نیز مبتلا میشوند. این افراد به دلیل ترس از شکست، به دیگران وابستگی شدیدی پیدا میکنند و باور دارند که بدون حمایت دیگران قادر به موفقیت نیستند.
نتیجه گیری طرحواره شکست
در طرحواره شکست، افراد ریسک نمیکنند، خطر نمیکنند، اقدام نمیکنند، از شروع هرکاری میترسند؛ اما واقعیت این است که زندگی تجربه کردن است. در این طرحواره، فرد فرصت زندگی و تجربه کردن را بهخاطر ترس از شکست از دست میدهد. این فرد برای اینکه شکست نخورد اقدام به کاری نمیکند ولی در واقع دارد فرصت زندگی، ریسک و تجربه کردن را از دست میدهد. در طی درمان این طرحواره، فرد مهارتهای لازم برای تجربه کردن و ریسک کردن را به دست میآورد.
سخن پایانی
طرحواره شکست میتواند مانعی جدی بر سر راه موفقیت و خوشبختی قرار گیرد. اما خبر خوب این است که قابل درمان است. اگر احساس میکنید که درگیر این طرحواره هستید، به دنبال کمک تخصصی باشید. به یاد داشته باشید که شکست جزئی از زندگی است و میتواند فرصتی برای یادگیری و رشد باشد. با تلاش و اراده و کمک یک روانشناس میتوانید بر این طرحواره غلبه کنید و به زندگی موفق و رضایتبخشی دست پیدا کنید.
مرکز مشاوره طرحواره به عنوان بزرگترین مرجع فارسی زبان در زمینه طرحواره درمانی، امیدوار است این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
از اینکه تا پایان این مقاله با مرکز مشاوره طرحواره همراه بودید، صمیمانه قدردانی می کنیم. مرکز مشاوره طرحواره برای ارتقاء سطح سلامت روان جامعه تلاش میکند و از هیچ کوششی برای ارائه خدمات مشاوره با ما تماس بگیرید .
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
طرحواره نقص و شرم چیست؟ نشانههای تله نقص و شرم
آیا همیشه چهره خود را پنهان میکنید تا مبادا کسی درباره آن قضاوت کند؟ آیا در اکثر مواقع به علت ترس از تحقیر شدن، حرف خود را میخورید و کامل بیان نمیکنید؟
ذهنیت طرحوارهای چیست و چگونه درمان میشود؟
افراد متفاوت، با توجه به شناخت و ارزیابی خودشان از خود، دیگران و دنیا، به موقعیتها پاسخهای متفاوتی میدهند. این شناخت و ارزیابی، به طرحوارهها یا ذهنیت طرحوارهای ما بستگی دارد.
سوال خواستگاری
این مقاله با هدف آمادهسازی شما برای این جلسه مهم طراحی شده است. ما با استفاده از عنوان سوالات خواستگاری و با ارائه پرسشهای متنوع، میکوشیم تا شما را در تدارک یک جلسه خواستگاری موفق یاری رسانیم
رابطه تاکسیک چیست؟
در ادامه این مقاله، ما به بررسی ویژگیهای افراد تاکسیک و تأثیر آنها بر روابط میپردازیم. هدف ما ارائه دیدگاهی جامع به شما خوانندگان است تا بتوانید روابط مخرب را شناسایی کرده و راهکارهایی برای مقابله یا خروج از چنین محیطهایی را بیاموزید.
طرحواره وابستگی و بیکفایتی چیست؟راههای رهایی از تله وابستگی
طرحواره وابستگی بیکفایتی، تله ناسازگاری است که باعث میشود فرد نتواند به طور مستقل تصمیمگیری کند و برخی فعالیتهای روزمره را به تنهایی انجام دهد. این عدم استقلال و حس بیکفایتی سبب وابستگی بیش از حد به دیگران میشود.
طرحواره رهاشدگی چیست و چگونه با آن مقابله کنیم؟
آیا فردی را سراغ دارید که در برقراری رابطه جدی و عاطفی با دیگران ناتوان است چون دچار یک حس بیاعتمادی نسبت به افرادی هستند که با آنها رابطه دارند؟ یا کسی که تحت هر شرایط میخواهد در رابطه باشد چون طاقت تنهایی را ندارد؟ هر دوی این حالت ممکن است نشانههایی از یک تله یا طرحواره باشد؛ طرحواره رهاشدگی.
دیدگاهتان را بنویسید