طرحواره استحقاق چیست و چگونه به وجود میآید؟
تا به حال با افراد حق به جانب و خودشیفتهای که فکر میکنند نسبت به دیگران برتری دارند، برخورد داشتهاید؟ افراد خودخواهی که فقط به نیازهای خود اهمیت میدهند و احترامی نسبت به دیگران قائل نیستن. شاید این افراد دچار طرحواره استحقاق یا طاعون خودشیفتگی باشند. طاعون خودشیفتگی، تلهای است که فرد را تبدیل به یک شخص خودخواه، آزاردهنده و تنوع طلب میکند.
در این طرحواره، فرد معتقد است از حقوق و امتیازات ویژهای برخوردار است و در مقابل به قواعد و قوانینی که در تعاملات اجتماعی لازم است، مقید نیست. چنین فردی تصور میکند که هر کاری که دوست دارد، میتواند انجام دهد، حتی اگر زیر پا گذاشتن قوانین باشد. معمولاً فرد دارای طرحواره استحقاق، بهخاطر خودخواهی و عدم داشتن درک و همدلی نسبت به دیگران، رفته رفته ارتباطات اجتماعی خود را از دست میدهد. چون کسی حاضر نیست با خودخواهی آنها کنار بیاید. همچنین تنهایی و ابتلا به افسردگی از جمله مشکلاتی است که این فرد تجربه میکند.
اما چه چیزی باعث به وجود آمدن طرحواره محقق بودن در یک فرد میشود؟ چگونه با این فرد رفتار کنیم؟ راه درمان آن چیست؟ در این مقاله از مرکز مشاوره طرحواره قرار است به این سوالات پاسخ دهیم. با ما تا آخر مقاله همراه باشید.
نحوه برخورد با افراد سمی و خودشیفته از زبان دکتر فلور خیاطان
انواع طرحواره استحقاق
طرحواره استحقاق به چهار دسته تقسیم بندی می شود که حتی با یکدیگر همپوشی دارند اما ممکن است که هر یک از آنها از فرد به فرد دیگر، قویتر یا ضعیفتر باشد.
استحقاق لوس و نازپرورده
در این نوع تله استحقاق، فرد تصور میکند شخصی خاص و ویژه است و بسیار پرتوقع و کنترلگر است. این افراد دوست دارند همهچیز، آنطور باشد که میخواهند و اگر کسی توقعات آنها را برآورده نکند یا مانع رسیدن به اهدافشان شود، بسیار عصبانی میشوند. افرادی که این نوع استحقاق را دارند همدلی بسیار کمی با دیگران دارند و احساسات دیگران روی آنها، بسیار کم تاثیر میگذارد. به همین علت خیلی راحت با دیگران بدرفتاری میکنند چون از تاثیر رفتار خود با دیگران اطلاعی ندارند. سیاست این افراد، یک بام و دوهوا است؛ اگر کسی مرتکب اشتباهی شود باید سخت تنبیه شود، اما اگر همان اشتباه را فرد دارای استحقاق لوس انجام دهد، کسی حق ندارد به آنها گوشزد کند.
استحقاق وابسته
این دسته از افراد کاملاً به خود حق میدهند که مسئولیت زندگی خود را بر دوش دیگران بیاندازند؛ آنها خود را فردی ضعیف و نیازمند نشان میدهند و جذب افراد قوی و باکفایت میشوند تا از آنها مراقبت کنند. فرد دارای استحقاق وابسته انگار همیشه از دیگران طلبکار است و فرقی بین لطف و حق و حقوق قائل نیست.
استحقاق تکانشگر یا عصبانی
افرادی که تله استحقاق تکانشی یا عصبانی دارند بر روی احساسات و رفتارهای خود کنترلی ندارند؛ برای آنها اصلاً مهم نیست که پیامدهای رفتارشان چیست و فقط طبق احساسات و تمایلات خود عمل میکنند. افراد این دسته حوصله کارهای تکراری و خسته کننده را ندارند خیلی زود بیحوصله میشوند و اهل نظم و ساختار و انضباط نیستند. آنها نمیتوانند تمرکز و پشتکار داشته باشند. حتی وقتی که تصمیم جدی میگیرند تا کاری را که به آن علاقه دارند انجام دهند؛ خیلی زود از کار دل زده میشوند. مشکل اصلی این افراد آن است که نمیتوانند رضایت لحظهای را فدای رضایت آینده کنند . این نوع از استحقاق در تحقیقات جدید تبدیل به یک طرحواره به نام تله خودکنترلی ناکافی/خود انضباطی ناکافی شده است و جزء انواع استحقاق به شمار نمیآید.
استحقاق شکننده
استحقاق شکننده که نام دیگر آن خودشیفته پنهان یا استحقاق خود شیفته لوطی است؛ به طرحوارهای اشاره دارد که در آن، فرد ظاهری مردم پسند دارد. اغلب تصور میکنیم که افراد خودشیفته افرادی خودخواه، زورگو، بداخلاق، سواستفادهگر و نمایشی هستند؛ اما همه خودشیفتهها این ویژگیها را ندارند. افراد خودشیفته پنهان ظاهر بسیار اخلاقگرا مردمدار و متواضع هستند و معتقدند ما باید با همه خوب رفتار کنیم؛ ولی در درون، خود را خاص و برتر از دیگران میدانند. این افراد اغلب به علت توجهطلبی و کنترل کردن دیگران، بیش از حد به دیگران بذل و بخشش میکنند و از این طریق دین و منتی بر گردن دیگران میگذارند. معمولاً نزدیکان فرد خودشیفته پنهان، از اینکه او صمیمیت و همدلی ندارد از دست او نالان است. شناسایی این نوع استحقاق بسیار سخت است و میتوان گفت جدیدترین نوع استحقاق است که مطرح شده است.
ویژگیهای افراد در طرحواره استحقاق و بزرگمنشی
افراد دارای طرحواره استحقاق یا بزرگمنشی، ویژگیهای مخصوص به خود را دارند که در اینجا به چند مورد اشاره میکنیم:
- از عالم و آدم طلبکارند، به سبب این طرز فکر با دیگران بی انصافانه رفتار میکنند.
- ممکن است از اطرافیان خود سواستفاده کنند و آنها را خوار و خفیف کنند.
- با نزدیکان و پارتنر خود روابط بیعاطفهای دارند؛ فقط به رفع نیازهای خود توجه میکنند و به نیازهای طرف مقابل اهمیتی نمیدهند.
- این افراد به دلیل عدم درک متقابل در دوران کودکی، نورونهای عصبی همدلی در ساختار مغزشان شکل نگرفته است و به همین دلیل در بزرگسالی، درک کردن دیگران برایشان سخت است.
- گاهی این افراد برعکس عمل میکنند و سعی میکنند با دادن کادوهای گران و کارهای ظاهراً خیرخواهانه به بقیه نشان دهند که به فکر دیگران هستند.
- ممکن است در محیط کار، به علت زیرپا گذاشتن قوانین و نادیده گرفتن نیازهای دیگران، در آستانه اخراج قرار بگیرند یا مانع ارتقاء شغل آنها شوند.
- فرد مبتلا به تله استحقاق نمیتواند به اشتباهاتش اعتراف کند یا عذرخواهی کند چون معتقد است همیشه حق با خودش است. حتی اگر زمانی متوجه اشتباهاتش هم بشود؛ اعتراف یا عذرخواهی نمیکند چون میترسد با اینکار شان و شخصیت خود را پایین بیاورد.
چرا افراد دچار طرحواره خود بزرگ بینی و خودشیفتگی(طرحواره استحقاق) میشوند؟
طرحواره خودبزرگبینی به دلایل متفاوتی در افراد ایجاد میشود. این دلایل عبارتاند از:
والدین آسانگیر
کودکانی که در خانوادههای بسیار آسانگیر بزرگ میشوند یاد میگیرند که همه چیز باید در اختیار آنها باشد. در این خانواده، والدین هیچگاه با فرزندان مخالفتی نمیکنند و همه خواستههای آنان را برآورده میکنند.این والدین، محدودیتهای واقعبینانه برای فرزندانشان نمیگذارند. این نوع رفتار، زمینه شکلگیری طرحواره خودبزرگبینی یا استحقاق را فراهم میآورد. والدین بسیار حمایتگر و هلیکوپتری از دلایل مهم طاعون خوشیفتگی هستند.
والدین سختگیر و کمالگرا
والدین کمالگرا و سختگیر دائماً از کودک خود ایراد میگیرند، تائیدشان نمیکنند و احساس ناقص بودن و کامل نبودن را به فرزندشان میدهند. با تکرار این اتفاق، احساسات منفی حقارت، بیارزشی و نقص در کودک روی هم تلنبار میشود و به مرحلهای میرسد که فشار ناشی از این احساسات، توسط ذهن سرکوب میشود. طی این سرکوب، ذهن اجازه دسترسی به احساسات بی ارزشی و حقارت را به فرد نمیدهد و به فرد القا میکند که ” تو بسیار عالی و کامل هستی “. به اینصورت، فرد دچار خودشیفتگی میشود. در نتیجه فرد توقعات بالایی داشته و همیشه حق را به خود میدهد.
وابسته بودن افراطی
افرادی که در دوران کودکی وابستگی زیادی به والدین داشتهاند و والدین همه کارها را خودشان انجام داده تا فرزندشان احساس خستگی نکند، زمینه ایجاد طرحواره استحقاق را در فرزند خود، به وجود میآورند.
مبارزه جبران افراطی با طرحوارههای دیگر
در خیلی از موارد، طرحواره استحقاق ناشی از جبران افراطی در برابر طرحوارهها و تلههای دیگر است. فرد برای مبارزه و مقابله با طرحوارههای دیگر مانند طرحواره نقص و شرم، رفتار عاطفی بروز میدهد که تکرار آن منجر به ایجاد طرحواره استحقاق میشود. از جمله طرحوارههای دیگری که در شکل گیری طرحواره استحقاق نقش دارند، میتوان به طرحواره محرومیت هیجانی و انزوای اجتماعی اشاره کرد.
چگونه با فردی که دچار طرحواره بزرگمنشی است رفتار کنیم؟
با توجه به ویژگیهایی که از افراد دچار طرحواره بزرگمنشی گفتیم؛ تعامل و برقراری ارتباط با آنها چندان ساده و با ثبات نیست. در اینجا چند راهکار برای نحوه ارتباط با افراد خودشیفته را برای شما آوردهایم:
● حد و مرزها رو مشخص کنید؛ از آنجایی که افراد دارای طرحواره خودشیفتگی خود محور هستند، بهتر است رک و صادقانه حد و مرزها را عنوان کنید و اجازه سواستفاده به آنها ندهید.
● به یاد داشته باشید که در یک رابطه، همیشه شما مقصر نیستید. فرد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی، هیچ وقت اشتباه خود را نمیپذیرد و برعکس شما را مقصر جلوه میدهد. حواستان باشد در این دام نیوفتید.
● اگر شریک زندگیتان دچار این تله است او را متقاعد کنید تا به یک طرحواره درمانگر مراجعه کند؛ معمولا افراد درگیر این طرحواره خود متوجه باورها و رفتارهای اشتباه خود نیستند. رواندرمانگر با روش طرحواره درمانی تا حدی زیادی از باورهای اشتباه او را از بین خواهد برد.
طرحواره استحقاق جذب کدام طرحوارهها میشود؟
طرحواره استحقاق برای تداوم یافتن به خوراک نیاز دارد و یکی از جاهایی که به این طرحواره خوراک میرساند، روابط بین فردی است. افراد دچار تله استحقاق ممکن است جذب افراد مطیع شوند یعنی جذب کسی که حرف شنو است و نیازهای خود را مطرح نمیکند مثلا افراد دارای طرحواره اطاعت. در چنین رابطهای فرد دارای طرحواره استحقاق فکر میکند حق با اوست و میتواند هر طور که دوست دارد با طرف مقابل رفتار کند.
همچنین ممکن است این فرد جذب فرد ایثارگر و از خودگذشتهای شود که طرحواره ایثار دارد؛ در این رابطه فرد(درگیر تله اسحقاق) از خدمات و سرویسدهی بیش از حد طرف مقابل در جهت رفع نیاز خود استفاده میکند. افرادی که طرحواره استحقاقشان از نوع استحقاق وابسته است، جذب فردی قوی، باکفایت و حمایتگر میشوند تا دائماً نیازهایشان را برطرف کند و در این صورت است که احساس میکنند عاشق او شدهاند.
سبکهای مقابلهای در طرحواره استحقاق
افراد با تله استحقاق، روش های رفتاری متفاوتی را برای کنار آمدن و مقابله با این طرحواره انتخاب می کنند. سبک های مقابله ای طرحواره استحقاق عبارت است از:
سبک مقابلهای تسلیم
افراد دارای تله بزرگمنشی در این سبک مقابله همیشه نسبت به دیگران، بی اعتنا هستند و اهمیتی به دیگران نمیدهند. همچنین در اکثر مواقع خشمگیناند و گاهی این خشم را به شدت ابراز میکنند.
سبک مقابلهای اجتناب
در سبک اجتناب، فرد همیشه سعی میکند با دیگران رقابت کند و بهتر از دیگران باشد. اگر احساس برتر بودن را در روابط یا کارشان نداشته باشند، آن موقعیت را رها میکنند و از آن اجتناب میکنند. در واقع شرط فرد مبتلا به تله خودبزرگ بینی برای ماندن در یک رابطه یا کار این است که بر آن فرد یا مکان تسلط داشته باشد. در غیر این صورت، از ادامه دادن یا انجام دادن آن اجتناب میکند.
سبک مقابلهای جبران افراطی
فرد در این نوع مقابله طوری رفتار میکند که انگار این طرحواره را ندارد. مثلا به جای اینکه بخواهد روی دیگران تسلط داشته باشد، برعکس رفتار مطیعی نشان میدهد. از طرفی چون به طور درونی دچار طرحواره استحقاق و خودشیفتگی است، از این مطیع بودن احساس رضایت ندارد و دائماً خشمگین است.
درمان طرحواره استحقاق و بزرگمنشی
به طور معمول، افرادی که مبتلا به طرحواره استحقاق و بزرگمنشی هستند؛ متوجه این باور اشتباه در خود نمی شوند. بنابراین بسیاری از افراد درگیر استحقاق، اقدامی برای درمان نمیکنند چون خود را بدون مشکل میبینند و معمولاً زمانی هم که به مراکز درمانی مراجعه میکنند بهخاطر مشکلات دیگری مثل درگیری در روابط اجتماعی یا خواست دیگران است.
اگر در اطرافیان خود، شخصی را با این ویژگیها و نشانهها میشناسید؛ بهتر است از او درخواست کنید تا برای درمان اقدام کند یا خودتان با کمک گرفتن از یک رواندرمانگر، راهکارهایی را برای چگونگی برخورد با او، آموزش ببینید.
به یاد داشته باشید از بین بردن تله استحقاق، درمان دارویی ندارد و صرفاً با کمک گرفتن از رواندرمانگران برای تغییر این باور، قابل درمان است.
آزمون روانشناسی طرحواره استحقاق
این آزمون با هدف ارزیابی طرحواره استحقاق شما طراحی شده است. طرحواره استحقاق به باورهای درونی ما درباره حقوق و امتیازاتی که فکر میکنیم باید داشته باشیم، اشاره دارد. این باورها میتوانند تأثیر زیادی بر رفتار و تعاملات ما با دیگران داشته باشند. آزمون شامل ۵ سوال است و هر سوال دارای ۶ گزینه برای پاسخ است. لطفاً به هر سوال با دقت پاسخ دهید تا بتوانید درک بهتری از میزان استحقاقی که برای خود قائل هستید، به دست آورید. نتایج این آزمون میتواند به شما کمک کند تا شناخت بهتری نسبت به نگرشهای خود ایجاد کنید.
وقتی از کسی چیزی میخواهم خیلی برایم سخت است "نه" بشنوم
آدم خاصی هستم و نمیتوانم محدودیتهایی که بر سر راه افراد وجود دارد را بپذیرم
از اینکه مرا محدود کنم و نگذارند کار را که میخواهم بکنم متنفرم
احساس میکنم نباید از قانونها و قراردادهای بهنجاری که مردم تابع آن هستند، اطاعت کنم
احساس میکنم کاری که من برای دیگران انجام میدهم بیشتر از کارهایی است که آنها برای من انجام میدهند
نتیجهگیری طرحواره استحقاق
طرحواره استحقاق یکی از تلههای زندگی است، فردی که این طرحواره را دارد معتقد است باید تمام نیازها و خواستههایش تحقق پیدا کند و تحمل “نه” شنیدن را ندارد. این افراد برای نیازها و احساسات دیگران اهمیتی قائل نیستند. افراد درگیر طرحواره استحقاق به چهار نوع استحقاق لوس، وابسته، تکانشگر یا عصبانی و شکننده تقسیم میشوند. شکلگیری طرحواره به علت مواردی چون والدین آسانگیر، وابستگی افراطی در کودکی یا در نتیجه جبران افراطی طرحوارههای دیگر است.
بهترین راه درمان تله استحقاق مراجعه به مشاور و متخصصین رواندرمانی است. شما میتوانید از طریق راه های ارتباطی زیر با مرکز مشاوره طرحواره در ارتباط باشید.
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
طرحواره نقص و شرم چیست؟ نشانههای تله نقص و شرم
آیا همیشه چهره خود را پنهان میکنید تا مبادا کسی درباره آن قضاوت کند؟ آیا در اکثر مواقع به علت ترس از تحقیر شدن، حرف خود را میخورید و کامل بیان نمیکنید؟
ذهنیت طرحوارهای چیست و چگونه درمان میشود؟
افراد متفاوت، با توجه به شناخت و ارزیابی خودشان از خود، دیگران و دنیا، به موقعیتها پاسخهای متفاوتی میدهند. این شناخت و ارزیابی، به طرحوارهها یا ذهنیت طرحوارهای ما بستگی دارد.
سوال خواستگاری
این مقاله با هدف آمادهسازی شما برای این جلسه مهم طراحی شده است. ما با استفاده از عنوان سوالات خواستگاری و با ارائه پرسشهای متنوع، میکوشیم تا شما را در تدارک یک جلسه خواستگاری موفق یاری رسانیم
رابطه تاکسیک چیست؟
در ادامه این مقاله، ما به بررسی ویژگیهای افراد تاکسیک و تأثیر آنها بر روابط میپردازیم. هدف ما ارائه دیدگاهی جامع به شما خوانندگان است تا بتوانید روابط مخرب را شناسایی کرده و راهکارهایی برای مقابله یا خروج از چنین محیطهایی را بیاموزید.
طرحواره شکست چیست و چگونه ایجاد میشود؟
طرحواره وابستگی و بیکفایتی چیست؟راههای رهایی از تله وابستگی
طرحواره وابستگی بیکفایتی، تله ناسازگاری است که باعث میشود فرد نتواند به طور مستقل تصمیمگیری کند و برخی فعالیتهای روزمره را به تنهایی انجام دهد. این عدم استقلال و حس بیکفایتی سبب وابستگی بیش از حد به دیگران میشود.
2 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
بسیار روان و شیوا طرحواره استحقاق توضیح داده شده، استفاده کردم.
ممنونم خانم رضایی از اینکه مقاله طرحواره استحقاق رو کامل مطالعه کردید و ممنون از نظرتون.💚